Danh nhân Tiên Điền

Nói về những mặt nổi trội của đất Nghi Xuân thời Lê - Nguyễn, dân gian có câu: "Ló (lúa) Hoa (Xuân) Viên, quan Tiên Điền, tiền Hội Thống...". Địa bạc dân bần, nhưng Tiên Điền lại nổi tiếng lắm quan văn, quan võ, quan to, quan nhỏ, có thời trong làng đầy những công hầu khanh tướng, có nhà hiển hoạn cao khoa, có người là tể phụ triều đình.

Trong sách Lịch triều hiến chương loại chí, Phan Huy Chú viết: "Khoa giáp nổi trội hơn hẳn, danh thần, hiền phụ đứng hàng đầu trong phủ Đức Quang" là viết về Tiên Điền.

Dưới hai triều đại Lê - Nguyễn, Tiên Điền có 6 vị đỗ Đại khoa (1 hoàng giáp, 4 tiến sĩ đều là người họ Nguyễn, 1 phó bảng họ Hà) và 32 vị (29 hương cống, 3 cử nhân).

Những danh nhân, nhà khoa bảng, văn nhân và quan lại nổi tiếng:

  • Nguyễn Du: Đại thi hào dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới, tác giả Truyện Kiều.
  • Nguyễn Nghiễm: Hoàng giáp, Tể tướng triều Hậu Lê, tước Đại tư đồ Xuân Quận Công.
  • Nguyễn Quỳnh: Quan võ, tước Lĩnh Nam công.
  • Nguyễn Khản: Tiến sĩ, Thượng thư Bộ lại kiêm trấn thủ Sơn Tây, tước Toản quận công.
  • Nguyễn Hành: Nhà thơ, "An nam ngũ tuyệt", tác giả: Quan Đông hải thi tập, Minh Quyên thi tập, Thiên hạ nhân vật thư.
  • Nguyễn Thiện: Nhà thơ, tác giả: Đông phủ thi tập, Huyền cơ đạo thuật bí thư, Nhuận bút Hoa Tiên.
  • Nguyễn Huệ: Tiến sĩ cập đệ Tam giáp, tước Trung Trinh đại phu, Hàn lâm viện thừa chỉ, Tiên Lĩnh hầu. Năm Cảnh Hưng thứ 11, Trịnh Ân Vương bao phong Võ Đại vương Thượng đẳng Phúc thần.
  • Nguyễn Tán: Tiến sĩ cập đệ tam giáp, Đệ thất danh, tri phủ Khánh Hoà, làm Phân khảo trường Nam Định, rồi làm Đông tri phủ Vĩnh Tường.
  • Nguyễn Mai: Đệ tam giáp đồng tiến sĩ.
  • Hà Văn Đại: Phó bảng.
  • Đặng Sĩ Vinh: đậu Hoành từ, Đô ngự sử, Thiếu bảo tước Liêu quận công.
  • Hà Thúc Đạt: Huấn đạo
  • Nguyễn Trọng: Tước Lam khê hầu
  • Nguyễn Điều: Trúng tam trường thi Hội, làm quan đến chức Trấn thủ Hưng hoá, phong tước Điền Nhạc hầu...

Trong số những người nổi tiếng ngày nay xuất thân từ Tiên Điền có: Giáo sư, Nhà Khảo cổ học Hà Văn Tấn; Giáo sư, Tiến sĩ Y khoa Hà Văn Mạo; Tiến sĩ Y khoa Hà Văn Quyết; Thiếu tướng Đặng Văn Duy - nguyên Phó Ban Cơ yếu Trung ương, nguyên Chính ủy Bộ tư lệnh Không quân, Cục trưởng Cục Tuyên truyền đặc biệt thuộc Bộ Quốc phòng; Nhà sử học, nhà thơ Đặng Duy Phúc - nguyên Thành ủy viên Thành phố Hà Nội, Giám đốc Sở Công nghiệp Hà Nội - Ông có nhiều tác phẩm văn thơ có giá trị, đặc biệt cuốn: "Lịch sử Việt Nam viết bằng thơ", và một số tác phẩm viết về quê hương như "Về Tiên Điền nhớ Nguyễn Du", " Nguyễn Du với Thăng Long - Hà Nội"... Tiến sĩ Đặng Duy Báu - nguyên Bí thư Tỉnh ủy Hà Tĩnh; Tiến sĩ toán học Trần Quyết Thắng- nguyên Cục trưởng Cục A thuộc Văn phòng Trung ương Đảng; Tiến sĩ Nguyễn Hiếu - công tác tại Bộ Công an (cháu đời thứ 7 của Cụ Nguyễn Du); Tiến sĩ Đặng Quốc Khánh - Ủy viên dự khuyết BCH Trung ương Đảng, Bí thư tỉnh ủy Hà Giang...

Tài liệu tham khảo

WikiPedia: Tiên Điền http://evan.vnexpress.net/News/phe-binh/nghien-cuu... //tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=v... http://www.gso.gov.vn/phuong-phap-thong-ke/danh-mu... http://www.hatinh.gov.vn/Home/index.asp?module=new... http://vanhoanghethuat.org.vn/2005.11/thaikimdinh.... http://www.qdnd.vn/qdnd/qdndcuoituan.tulieuphongsu... http://hanoi.vnn.vn/chuyen_de/langque/langnoitieng... https://web.archive.org/web/20070609072459/http://... https://web.archive.org/web/20081010023654/http://... https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Bo-may-hanh-chi...